Αμ Γισραέλ : עם ישראל
Λαός Ισραήλ : η συγκρότηση – οι αξίες του
Ραβίνος Ηλίας Σαμπετάι
Η ιστορία της ανθρωπότητας απεικονίζει, ουσιαστικά, την ιστορία της πνευματικής και
ηθικής εξελίξεως των ανθρώπων.
Σύμφωνα με τη Βιβλική αφήγηση οι Ιουδαίοι προορίζονταν να καταστούν φορείς και
πρωτεργάτες αυτής της εξελικτικής διαδικασίας.
Είτε συμφωνούμε είτε διαφωνούμε με την παραπάνω θεώρηση, τα δεδομένα της
ιστοριογραφίας μας υποχρεώνουν να αποδεχθούμε μια οικουμενική διάσταση της
Ιουδαϊκής ιστορίας, ιδιαίτερα σήμερα που πολλοί μιλάνε για ‘’Ένα Κόσμο’’, ότι όλα τα έθνη
συναποτελούν μέλη της μεγάλης πανανθρώπινης οικογένειας.
Παρά την αδιαμφισβήτητη συνεισφορά της Αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης στον πολιτισμό
και τις επιστήμες, τα θρησκευτικά θεμέλια εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων
στηρίζονται στη Βιβλική παρακαταθήκη: ‘’Ένας Κόσμος – Ένα Βιβλίο’’ οδηγός για όλους τους
Μονοθεϊστές.
Την ξεχωριστή θέση του Λαού Ισραήλ υπογράμμισε ο συγγραφέας Μαρκ Τουαίην στο έργο
του: Ο άνθρωπος που διέφθειρε το Χάντλημπεργκ:
Αν οι στατιστικές είναι σωστές οι Ιουδαίοι αποτελούν το ένα τοις εκατό του ανθρωπίνου
γένους. Αντιπροσωπεύουν ένα θολό και ανίσχυρο φύσημα που χάνεται μέσα στον
ατέλειωτο Γαλαξία. Κανονικά οι Ιουδαίοι δεν θα έπρεπε να ακούγονται· όμως ακούγονται,
και πάντοτε σε σχέση με την συνεισφορά σπουδαίων μελών του στη Λογοτεχνία, τις
Επιστήμες, την Τέχνη, τη Μουσική, τη Θεωρητική Σκέψη και, πάντοτε, δυσανάλογα πολύ
σε σχέση με το μικρό μέγεθός τους.
Μέσα από τα λόγια του Μαρκ Τουαίην επαληθεύεται η ευλογία προς τον Αβραάμ που
αποτυπώνεται στη Γένεσις (12:3):
Με εσένα θα ευλογηθούν όλα τα έθνη της γης.
Η ίδια σκέψη καταγράφεται στην προφητεία του Ησαΐας (42:6-7):
Θα σε καταστήσω εγγυητή της διαθήκης Μου, φως των εθνών.
Για ν’ ανοίξεις τα μάτια των τυφλών, τους αιχμαλώτους από τα δεσμά να ελευθερώσεις, κι
αυτούς που κατοικούν στα σκότη απ’ την υπόγεια φυλακή.
Παρά τους άνευ προηγούμενου διωγμούς που υπέστη καθόλη την μακραίωνη παρουσία
του, ο Λαός Ισραήλ έχει ουσιαστικά καταστεί, γράφει ο Μαρκ Τουαίην, ένα αθάνατο έθνος:
Οι Αιγύπτιοι, οι Βαβυλώνιοι και οι Πέρσες αναδείχθηκαν και γέμισαν τον πλανήτη με
δυνατούς ήχους και λαμπρότητα, και έπειτα ξεθώριασαν και χάθηκαν. Οι Αρχαίοι Έλληνες
και οι Ρωμαίοι ακολούθησαν προκαλώντας τεράστια φασαρία, και τώρα κάθονται στο
λυκόφως ή έχουν χαθεί. Οι Ιουδαίοι τους είδαν όλους και παραμένουν αυτοί που πάντοτε
ήταν – χωρίς καμιά υποχώρηση της ζωτικότητας και ενεργητικότητας, χωρίς καμιά
άμβλυνση της οξύνοιας και δραστήριας σκέψης τους.
Σύμφωνα με τη Βιβλική αφήγηση μπορούμε να αναγνωρίσουμε τέσσερα χαρακτηριστικά
στοιχεία που ξεχωρίζουν την ταυτότητα και το Ιουδαϊκό πιστεύω:
Α) Εθνικά χαρακτηριστικά
Στη Γένεσις (10:1-32 και 11:10-32) διαβάζουμε για τους απογόνους των υιών του Νώε και τη
συγκρότηση των απογόνων του Σημ, που σταδιακά έφθασαν να αποκαλούνται Μπενέ
Γισραέλ – Τέκνα του Ισραήλ, Μπετ Γισραέλ – Οίκος του Ισραήλ, ενώ τα επί μέρους τμήματα
αποκαλούνταν Σιβτέ Γισραέλ – Φυλές του Ισραήλ, υπό την κηδεμονία των Πρεσβυτέρων.
Β) θρησκευτικά χαρακτηριστικά
Η θρησκευτική μετεξέλιξη του Λαού Ισραήλ οφείλει πολλά, πέρα από τον Αβραάμ – τον θεμελιωτή του Μονοθεϊσμού, στον Γ΄ Πατριάρχη Ιακώβ που μετονομάσθηκε Ισραήλ και από τον οποίο προήλθε το επίθετο του λαού Μπενέ Γισραέλ.
Οι αντιπαραθέσεις μεταξύ Ισαάκ και Ισμαήλ και μεταξύ Ιακώβ και Ησαύ για την κατοχύρωση της πρωτοτοκίας, αντιπροσωπεύουν τους αγώνες για την κληρονομία της πνευματικής παρακαταθήκης του Αβραάμ.
Γ) Κοινωνικά και Νομικά χαρακτηριστικά
Το τρίτο και αποφασιστικό στάδιο εξέλιξης του λαού συνδέεται με την Έξοδο από την Αίγυπτο, την Αποκάλυψη επί του Όρους Σινά και την παραλαβή της Τορά – της Διδασκαλίας με το θρησκευτικό και κοινωνικό «σύνταγμα» του Λαού Ισραήλ. Η απελευθέρωση από τη δουλεία, οι οδοιπορίες στην έρημο Σινά και η εγκαθίδρυση της θρησκευτικής Διαθήκης υπό την Μωσαϊκή Νομοθεσία, συνέβαλαν στη μετεξέλιξη του λαού σε έθνος Ισραήλ, στη γέννηση του Καάλ Mπενέ Γισραέλ : της Συναγωγής των Τέκνων του Ισραήλ. Η Τορά με τις 613 μιτσβότ : εντολές κατέστησε το νεοσύστατο έθνος βασίλειο ιερέων και άγιο έθνος, ο δε Μωυσής αναδείχθηκε πιστός υπηρέτης του Θεού, μέγας προφήτης και πατέρας όλων των προφητών (Δευτερονόμιον, 34:10):
Δεν αναδείχθηκε πλέον στο Ισραήλ προφήτης άλλος ως ο Μωυσής.
Η άρρηκτη σχέση του γένους των Ιουδαίων με την Τορά και την εν γένει Βιβλική Διδασκαλία περιεγράφηκε από τον επιφανή Μάρτιν Μπούμπερ ως εξής:
Οι Ιουδαίοι δεν αντιπροσωπεύουν απλά ένα έθνος με ιδιαιτερότητες αφού, ταυτόχρονα,
συνδέονται και ως κοινότητα πίστης. Όταν οι φυλές των υιών του Ισραήλ ελευθερώθηκαν
από την δουλεία, ένα σπουδαίο γεγονός [το Διάγγελμα του Σινά] διαμόρφωσε τους
Ιουδαίους σε λαό. Οι έννοιες λαός και κοινότητα πίστης δεν χωρίζονται, αλλά αποτελούν
ένα οργανικά ενιαίο σύνολο. […] Αυτή η ενότητα βοήθησε τον λαό Ισραήλ να επιβιώσει
εξορίες και καταπιέσεις χιλιετιών. Συνεπώς, δεν μπορεί να υπάρξει Ιουδαϊκό έθνος χωρίς
θρησκεία, όπως δεν μπορεί να υπάρξει Ιουδαϊκή θρησκεία χωρίς έθνος.
Δ) Εδαφολογικά χαρακτηριστικά
Η ταυτότητα του Λαού Ισραήλ συνδέεται με μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή. Η σχέση αυτή αντιπροσωπεύει έναν δεσμό που ξεκίνησε με τον Αβραάμ (Γένεσις, 12:7):
Αυτήν τη γη θα δώσω στους απογόνους σου, και ολοκληρώθηκε με την κατάκτηση της Γης της Επαγγελίας υπό τον Ιησού του Ναυή. Ήδη από την Πατριαρχική εποχή διαβάζουμε αναφορές περί ‘’γης των Εβραίων’’ (Γένεσις, 40:15), ενώ διασώζονται πολλά εβραϊκά τοπωνύμια όπως: Μπετ Λέχεμ : Βηθλεέμ – Οίκος άρτου, Μπετ αΚέρεμ : οίκος αμπέλου, Γκατ Ριμόν : τριβείο ροδιών, Μπετ ταπούαχ : οίκος μήλου, και όλα μαρτυρούν την αρχαιότατη σύνδεση του Λαού με τη Γη Ισραήλ.
Χωρίς να διεκδικεί αυτόχθονες ρίζες στην αγαπημένη γη του ή πολιτικό μεγαλείο και αδιάκοπη ελεύθερη διαβίωση στα εδάφη του Έρετς Γισραέλ, όλα τα ιστορικά στοιχεία μαρτυρούν τους δεσμούς του Οίκου του Ισραήλ με την συγκεκριμένη γεωγραφική λωρίδα γης – τη Χώρα της Βίβλου. Πάνω σ’ αυτή τη γη αναπτύχθηκε και ανθοφόρησε ο Ιουδαϊκός Μονοθεϊσμός και όλη η Βιβλική Γραμματεία. Άλλωστε, ένας μεγάλος αριθμός εντολών μπορούν να εφαρμοσθούν μόνο στην Άγια Γη – στο Έρετς Γισραέλ.
Στο Όρος Σινά παραδόθηκε μια Διδασκαλία που θα προσδιόριζε την ολότητα της ζωής, ατομικής και συλλογικής. Τα Αρμπαά βε-Εσρίμ Σιφρέ αΚόδες : τα 24 βιβλία του Εβραϊκού Κανόνα που συγκροτούν την Εβραϊκή Βίβλο, περιγράφουν μια περίοδο δυόμιση χιλιετιών, από την κλήση του Αβραάμ ως τη μετοικεσία των Ιουδαίων από την Βαβυλώνα. Αγκαλιάζουν όχι μόνο την ιστορία του Λαού Ισραήλ από τη συγκρότησή του ως την εξορία – διασπορά, αλλά και τη μοίρα όλης της ανθρωπότητας από δημιουργίας του κόσμου, όπως γράφει ο Αντρέ Σουρακή:
Η Βίβλος ξεκινάει με την ιστορία ενός μικρού Σημιτικού λαού πριν τρεις χιλιάδες χρόνια,
φέρνοντάς τον πολύ κοντά σε μας. Το θρησκευτικό του μήνυμα γίνεται μέρος μεγάλου
τμήματος της ανθρωπότητας. […] Από τις πρώτες σελίδες της Βίβλου παρακολουθούμε το
γάμο του Θεού του Σινά με το Λαό Ισραήλ που συντελείται πάνω στη Γη της Επαγγελίας,
τη Χώρα της Βίβλου. Έτσι η καθημερινή ζωή των Ιουδαίων εμπλουτίζεται από τρεις αξίες:
ένας Θεός, ένας Λαός και μια χώρα – η χώρα της Βίβλου. Το μήνυμα δεν μπορεί αποκοπεί
από το Λαό και αυτός δε μπορεί να νοηθεί παρά μόνο σε σχέση με τη γη του.
Σιών – Ιερουσαλήμ
Κλείνοντας, θα αναφερθούμε στην διαχρονική πνευματική και θρησκευτική μας κοιτίδα, τη Σιών – Ιερουσαλήμ.
Το τοπωνύμιο ενός λοφίσκου κατέστη συνώνυμο της Ιερουσαλήμ μετά την ανακήρυξη της πόλις από τον Βασιλιά Δαυίδ ως πρωτεύουσα του αρχαίου Ιουδαϊκού κράτους, και έδρα του Ναού – Μπετ Αμικντάς. Έκτοτε, οι Ιουδαίοι όπου κι αν έζησαν είχαν τη σκέψη τους στραμμένη προς την άγια πόλη. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια των εξόριστων Ιουδαίων στους Ψαλμούς (137:1, 5-6):
Αλ νααρότ Μπαβέλ […]
Στης Βαβυλώνας τα ποτάμια, εκεί καθόμασταν και κλαίγαμε, καθώς θυμόμασταν τη Σιών.
[…] Αν σε ξεχάσω Ιερουσαλήμ, να παραλύσει το δεξί μου χέρι. Η γλώσσα μου ας κολλήσει
στο λαρύγγι μου, αν δεν σε θυμηθώ, αν δεν σε βάλλω, Ιερουσαλήμ, απάνω απ’ όλες τις
χαρές μου.
Τα λόγια των παραπάνω στίχων εκφράζουν τον ακατάβλητο ψυχικό δεσμό των Ιουδαίων με την Ιερουσαλήμ, την πολυτραγουδισμένη πρωτεύουσα του Δαυίδ, την αιώνια μητρόπολη του Ιουδαϊσμού.
Αυτό το συναίσθημα απηχεί η ωδή του Ραμπί Γεουντά Αλεβή, ποιητή και φιλόσοφο από την Ισπανία τον 11ο αιώνα:
Λιμπί μπεμιζράχ, βαανί μπεσόφ μααράβ.
Η καρδιά μου χτυπά προς την Ανατολή, όμως εγώ βρίσκομαι στην άκρη της Δύσης.
Παρότι κάτοικος της Ιβηρικής χερσονήσου, η καρδιά του Αλεβή διαρκώς αποζητά την έμπνευση και την καθοδήγηση της Ιερουσαλήμ.
Επί δυόμιση χιλιετίες στην Ιουδαϊκή Γραμματεία γίνεται αναφορά στους Αβελέ Τσιγιόν : τους πενθούντες την καταστροφή της Σιών που νυχθημερόν προσεύχονται για την αποκατάστασή της.
Στην πόλη της Ιερουσαλήμ γίνεται αναφορά στην καθημερινή προσευχή των Ιουδαίων Αμιντά [17η Ευλογία] για την αποκατάσταση και επανεικοδόμιση της Σιών:
Βετεχεζένα ενένου μπεσουβεχά λεΤσιγιόν μπεραχαμίμ.
Και ας αντικρίσουν τα μάτια μας την ευσπλαχνική επιστροφή Σου στη Σιών.
Για την ιερή πόλη της Ιερουσαλήμ ο Μπέντζαμιν Ντισραέλι είπε:
Η θέα της Ιερουσαλήμ είναι η ιστορία του κόσμου· είναι κάτι περισσότερο, είναι η ιστορία του ουρανού και της γης.
